Waarheid is volgens René Boomkens, hoogleraar sociale en culturele filosofie (RUG), een te algemene waarde om toe te vertrouwen aan één culturele categorie, de intellectuelen. “Het streven naar waarheid maakt deel uit van zeer vele, zo niet alle talige activiteiten. Als we de waarheid aan de intellectueel overlaten, dan suggereren we dat de rest van de bevolking een zootje leugenaars is, of dat alle andere zich structureel vergissen of in onwetendheid leven. Hij reageert hiermee op de stelling van de filosoof Frits Bolkestein, die intellectuelen naar het voorbeeld van André Gide een heldenrol geeft als een denker die streeft naar de waarheid en de politieke eenzaamheid op de koop toe neemt.Analyse. De formuleringen van Boomkens blinken niet uit in helderheid: wat betekent het precies als hij zegt dat we de waarheid aan de intellectueel moeten overlaten? Enige interpretatie is dan ook vereist. M.i. kunnen we Boomkens’ betoog als volgt herformuleren: hij gaat uit van een implicatie ‘als x dan y’, waarbij geldt dat ‘x’ staat voor ‘de intellectueel’ en ‘y’ staat voor ‘streeft de waarheid’; ‘niet-x’ staat dan voor de niet-intellectuelen (de rest van de bevolking). Ze zijn niet in staat zijn de waarheid te duiden (‘de rest van de bevolking is een zooitje leugens’, ‘iedereen vergist zich’ of ‘iedereen leeft in onwetendheid’). Kortom, niet-y.
Logisch gezien is de redenering van Boomkens ongeldig: ((als x dan y) en (niet-x))* impliceert niet (niet-y). Dat valt gemakkelijk in te zien. Vergelijk de structuur met zijn argumentatie met de volgende redenering: (1). ‘als het regent, worden de straten nat’ en (2). ‘het regent niet’ leiden niet tot de conclusie dat (3). ‘de straten zijn droog’. De straten kunnen nat zijn, omdat er net een sproeiwagen langsreed. Er is dan sprake van een incorrecte modus tollens (als a dan b, niet-a: dus niet b). Een correcte argumentatie heeft de structuur: ((als a dan b) en (niet-b)), dus (niet-a).
Als Boomkens zijn redenering in de vorm van een bi-implicatie geformuleerd had, was er – logisch gezien – niets aan de hand. Zo’n bi-implicatie heeft de vorm ‘enkel en alleen intellectuelen kennen de waarheid’. In de logische vorm: ‘if and only if…’ of ‘dan en slechts dan als…’.
Bedoelde Boomkens dan niet gewoon een bi-implicatie? Waarschijnlijk niet. Hij stelt dat ‘als we de waarheid aan de intellectueel overlaten, we suggereren (in de zin van ‘opperen’ of ‘voorstellen’) dat “de rest van de bevolking een zootje leugenaars is”. Een leugenaar moet – als hij liegt – de waarheid kennen. Dat impliceert dat de intellectueel dus niet als enige over de waarheid beschikt.
*) Helaas ondersteunt deze blog geen symbolen, dus doen we het maar even zonder symbolen.
